Czym jest mobbing w pracy?
Przez mobbing w pracy w świetle przepisu art. 943 § 2 Kodeksu Pracy należy rozumieć sytuacje, w której to pracownik jest długotrwale nękany lub zastraszany wywołując u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej lub działania i zachowania mające na celu poniżenie lub ośmieszenie, izolację lub eliminację z zespołu współpracowników. Mobbing nie jest dyskryminacją ani molestowaniem. Dyskryminacja występuje wtedy, gdy pracownik traktowany jest gorzej od innych z różnych przyczyn które posiadają cechy prawnie chronione (np. płeć, niepełnosprawność etc.), może być zachowaniem jednorazowym. Oba te zjawiska są niedopuszczalne. Prawo inaczej jednak podchodzi do kwestii udowodnienia winy. Przy mobbingu osoba, która stawia zarzut musi udowodnić, że była mobbingowana. Natomiast w przypadku dyskryminacji, to pracodawca udowadnia, że nie doszło do nierównego traktowania lub różnicując uprawnienia pracownicze stosował inne obiektywne kryteria. Molestowanie to jeden z rodzajów dyskryminacji.
Jakie działania można uznać za mobbing?
Mobbing opisał wrocławski Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu do wyroku z 27 września 2012r. Na początku są to „negatywne sygnały ze strony otoczenia, szerzenie plotek i pomijanie pracownika w codziennym życiu firmy”. Następnie mobbing zaczyna się stopniowo nasilać i przyjmować coraz bardziej poważną formę. Pracownik jest „często obwiniany o sprawy, za które nie jest odpowiedzialny” czy też „nie bierze się go pod uwagę przy realizacji systemów motywacyjnych”. W związku z tym ofiara żyje w ciągłym stresie, a odporność jej organizmu spada. Za mobbing można uznać wrogie i nieetyczne, systematycznie powtarzające się zachowanie skierowane wobec jednej lub kilku osób, na skutek którego ofiary stają się bezradne i tracą możliwość obrony.
Sąd Apelacyjny wylicza działania, które mogą wyrażać mobbing:
- ciągłe przerywanie wypowiedzi,
- reagowanie krzykiem,
- notoryczne krytykowanie i upominanie,
- upokarzanie,
- ośmieszanie,
- stosowanie pogróżek,
- unikanie rozmów, niedopuszczanie do głosu lub ograniczenie możliwości wyrażania własnego zdania,
- nieformalny zakaz rozmów z nękanym pracownikiem czy uniemożliwianie mu komunikacji z innymi,
- powierzanie prac uwłaczających i będących poniżej kwalifikacji lub odsunięcie od odpowiedzialnych i złożonych zadań,
- zarzucanie pracą albo niedawanie żadnych zadań bądź ich odbieranie.
Jakie są rodzaje mobbingu?
Istnieje wiele kategorii zróżnicowania pojęcia mobbingu. W pierwszej kolejności można wyróżnić 2 rodzaje mobbingu ze względu na podmiot mobbera:
- Mobbing pionowy (ukośny) – zachodzi w relacja pracownik-szef oprawca i może występować na różnych szczeblach hierarchii zatrudnienia. W tej sytuacji mobber wykorzystuje swoją pozycję i związane z nią możliwości.
- Mobbing poziomy (prosty) – występuje między pracownikami na tym samym poziomie hierarchii.
Można również wyodrębnić rodzaje mobbingu w pracy ze względu na działanie:
- Mobbing bezpośredni – przejawem takiego rodzaju mobbingu są osobiste uwagi, docinki kierowane bezpośrednio do pracownika, wyśmiewanie itp. Jest to rodzaj mobbingu najczęściej spotykany.
- Mobbing niebezpośredni – mamy do czynienia z takich rodzajem mobbingu w sytuacji gdy mobber działa przez otoczenie ofiary, czyli rozpowiadanie nieprawdziwych opinii i donosicielstwo. Omawiany rodzaj mobbingu występuje rzadziej i trudniej jest ustalić mobbera.
Jak może się bronić ofiara mobbingu?
Pracownik, który w jego przekonaniu napotkał mobbing, będzie uprawniony do rozwiązania z tego powodu umowy o pracę, zarówno za wypowiedzeniem, jak i bez wypowiedzenia.
Mobbingowany pracownik może również pozostać w firmie i skorzystać z instrumentów antymobbingowych, które wprowadził pracodawca, w tym dokonać zgłoszenia mobbingu w ramach procedury antymobbingowej (jeśli taka została firmie stworzona). Wówczas najczęściej pracodawca wszczyna postępowanie wewnętrzne, które ma na celu ustalenie, czy zgłoszenie pracownika jest zasadne, prawdziwe i czy opisane przez niego zdarzenia można uznać za zachowania mobbingowe. Zgłoszenie pracownika może być rozpatrywane przez komisję antymobbingową lub pełnomocnika ds. przeciwdziałania mobbingowi, powołanych w firmie.
Niezależnie od tego, jakie uprawnienia dla pracownika przewidział pracodawca w ramach wypełniania obowiązku przeciwdziałania mobbingowi w firmie, przepisy prawa pracy przewidują dla ofiar mobbingu dwa rodzaje roszczeń, których pracownik może dochodzić w ramach postępowania sądowego:
- odszkodowanie z tytułu mobbingu,
- zadośćuczynienie z tytułu mobbingu.
Ważne! Pracownik nie musi rezygnować z pracy, żeby złożyć pozew z którymkolwiek z tych żądań. Nie ma również przeciwwskazań, aby pracownik w ramach jednego postępowania żądał zarówno określonej kwoty tytułem odszkodowania, jak i zadośćuczynienia za krzywdę, która go spotkała.
Co nie jest mobbingiem?
Wrocławski Sąd przyznaje, że „nawet niesprawiedliwa, lecz incydentalna krytyka pracownika” nie może być uznana za mobbing. Za mobbing w miejscu pracy nie może zostać również uznana zapowiedź zwolnienia z pracy i towarzysząca temu nerwowa atmosfera (SN sygn. akt II PK 221/06).